Rydzyna – najbardziej barokowe miasto w Polsce

Wielkopolska, choć jedna z większych polskich krain, nie kojarzy się z mnogością zamków. Mimo to zawsze była chyba najlepiej rozwinięta gospodarczo w historii Królestwa Polskiego. I na wskroś polska, bo w obcych rękach region był tylko raz – w czasach zaborów. O polskości i bogactwie naszych rodów magnackich przypomina nam m.in. zamek w Rydzynie. Największy taki obiekt w województwie, który jednocześnie uchodzi za perłę baroku na ziemiach polskich. Podobnie jak sama Rydzyna, bowiem barokowe miasto w Polsce jest rzadkością.

Barokowe miasto w Polsce – Rydzyna jak malowana

Rydzyna to małe miasteczko (4 tys. ludności) kilka kilometrów od Leszna. Tutejszy Rynek jest inny niż wiele innych. Schludny, równo wybrukowany, za to niewiele zieleni. I gwarny ale nie przez ludzi ale raczej to, że nadal panuje tu normalny ruch samochodowy. Okrężnie, wokół centralnie posadowionej wielkiej, barokowej kolumny św. Trójcy.

We wszystkich pierzejach placu rozsiadły się małe kamienice. Ich faliste obwoluty w szczytach zdradzają nam ten sam okres powstania co zamku – czyli XVII/XVIII-wiecznego baroku. Zresztą całe miasteczko stanowi przykład ówczesnej, komplementarnej urbanistyki. I tak oś miejscowości wytyczono w linii rynek – zamek. Dokładnie w jednej linii znajdziemy okazały ratusz, kolumnę i wejście do posiadłości. Po bokach ulicy, naprzemianlegle stoją szkoła i kościół. Natomiast na wyjściu północnym z zamku (w kierunku Leszna), również w symetrycznym odbiciu stoją XVIII-wieczne oficyny. Ten porządek był zagwarantowany m.in. przez fakt, że do XIX wieku Rydzyna była miastem prywatnym, zaś ród tutaj władający nie szczędził pieniędzy na rozwój swych włości. Kim oni byli?

Ogólna panorama Rynku w Rydzynie. Plac częściowo otoczony jest oryginalnymi, barokowymi kamienicami oraz charakterystycznym ratuszem z wieżą zegarową. Centralnie stoi barokowa Figura Św. Trójcy z 1761 roku. Wtedy oddano też do użytku ratusz.

Jeśli chcecie zobaczyć więcej, kliknijcie po prostu w zdjęcie.

W pobliżu placu stoi późnobarokowy kościół p.w. św. Stanisława Biskupa i Męczennika z 1751 roku, fundacji Księcia Aleksandra Józefa Sułkowskiego. To co jest tu najbardziej charakterystyczne to owalna bryła – niemal nie występują tu kąty proste.

Pałac w Rydzynie – wzlot i upadek Leszczyńskich

Choć zamek w Rydzynie istniał już od XIV wieku, w formie pogranicznej strażnicy (kilkanaście kilometrów dalej była granica ze Śląskiem, który wówczas należał do Korony Czeskiej – przyp. autora), to jednak obecną formę obiektowi nadano w czasach nowożytnych.

W 1658 roku, wcześniej zniszczone przez wojska szwedzkie, dobra rydzyńskie nabył Bogusław Leszczyński (a potem resztę jego syn – Rafał). Był to jeden z bogatszych rodów magnackich Królestwa Polskiego, w dodatku uprzednio sprzedali swój pałac w Baranowie Sandomierskim. Istniała zatem potrzeba nowej lokacji gniazda rodowego, przy okazji posiadania bajońskiego majątku.

Obiekt restaurowano szybko. Już pod koniec XVII wieku rozebrano stary, gotycki zameczek i wzniesiono potężny i zdobny pałac. Nie postał nienaruszony długo. W 1709 roku został spalony przez armię rosyjską. Dlaczego?

W latach 1704 – 1709 na dworze rydzyńskim urzędował Stanisław Leszczyński – elekcyjny król Polski. Ze względu na to, że był stronnikiem Szwedów, został wypędzony z Polski przez część polskiej szlachty i Rosjan, którzy mieli w owym czasie Szwedów za swoich naturalnych wrogów.

Stanisław Leszczyński, przy wsparciu Szwedów i Francuzów, powrócił ponownie na tron polski w 1733 roku, lecz zaledwie trzy lata później znów został wypędzony przez Polaków. Dopiero w czasach jego ponownych rządów zamek w Rydzynie odrestaurowano. W 1738 roku, nie mogąc dokonać reelekcji, Leszczyński trwale sprzedaje obiekt Sułkowskim.

Pałac w Rydzynie – zdjęcia

Główny fronton pałacu jest zorientowany nie od strony rydzyńskiego Rynku ale wylotu w kierunku pobliskiego Leszna. Tutaj też znajduje się oryginalny most pałacowy, przerzucony nad sztuczną fosą, z kamienną bramą.

To co podkreśla masywną bryłę budowli to m.in. cztery wysunięte naroża w w formie wież oraz wielki ryzalit – część obiektu wysunięta przed lico właściwej bryły.

Widok na ścianę od strony parku krajobrazowego. W prostej linii, za pałacem ciągnie się ul. Zamkowa prowadząca do Rynku.

Panoramiczny widok na zamkowe oficyny. Znajdują się po północnej części założenia rezydencjonalnego. Centralnie znajduje się aleja – historyczny wylot w kierunku pobliskiego Leszna.

Dalsze dzieje pałacu

Sułkowscy wprawdzie dalej modernizowali pałac wraz z otoczeniem (w XIX wieku stworzono park krajobrazowy w stylu angielskim) lecz kosztem sporych długów. Nie stronili też od hulaszczego trybu życia czy wystawnych balów albo polowań. Nawet w obliczu zabrania części majątku przez władze pruskie oraz uwłaszczenie chłopów w ich majątku. W końcu w 1909 roku ogłoszono trwałe bankructwo majątku Sułkowskich a jego resztkę przejęło państwo.

Podczas I WŚ Niemcy przejęli zamek na obóz dla jeńców francuskich i rosyjskich. Po odzyskaniu niepodległości, władze polskie założyły w obiekcie męską szkołę średnią. Podczas II WŚ niemiecki okupant zajął zamek na ośrodek wychowawczy, w którym indoktrynował tych młodych mieszkańców Polski, którzy w ich ocenie nadawali się na włączenie do społeczności niemieckiej. W odwecie, w 1945 roku obiekt całkowicie splądrowali i spalili Rosjanie. Prowizorycznie zabezpieczony w 1969 roku został przejęty przez Stowarzyszenie Inżynierów i Techników w Warszawie, na cele naukowe i konferencyjne. Odbudowa trwała do końca PRLu i uchodziła wówczas za jeden z największych procesów konserwatorskich w powojennej Polsce, poza Warszawą. Fasady odtworzono dość wiernie, gorzej z barokowym wnętrzem.

Nie od dziś zaliczam polskie zamki i pałace. Jeden z ciekawszych – na Śląsku – opisywałem tutaj: