Co zobaczyć w okolicy Gliwic? – Oczywiście, kościoły drewniane.

Jeśli chodzi o atrakcje turystyczne Woj. Śląskiego to zapewne pierwsze hasła jakie wam przyjdą na myśl to Beskidy oraz Jura Krakowsko – Częstochowska. Powoli do masowej świadomości przebija się Szlak Zabytków Techniki, z licznymi ciekawymi osiedlami robotniczymi oraz zakładami i kopalniami. Do tej listy wypadałoby jeszcze doliczyć Szlak Architektury Drewnianej. W rzeczywistości bowiem, południowe rejony naszego kraju, takie jak województwa opolskie, śląskie i małopolskie, są skupiskiem największej liczby drewnianych budowli sprzed stuleci. Licznie nagromadzone są w powiecie gliwickim. A zatem co zobaczyć w okolicy Gliwic?

Rys historii

Jedną z pierwszych obszernych i szczegółowych prac odnośnie historii i klasyfikacji górnośląskich kościołów drewnianych, był praca H. Luchsa z 1871 roku; ’Die Oberschlesischen Holzkirchen und Verwandtes’. Wtedy zostało wymienionych 194 drewnianych świątyń, przy czym tylko kilkanaście z nich stało na Dolnym Śląsku. Zdecydowana większość cechowała prowincję górnośląską, w mniejszym stopniu występowały w rozwijających się miastach (bardziej na zasadzie uprzedniego wchłonięcia jakiejś wsi). Miało się to brać z dwóch przyczyn – stosunków społecznych oraz uwarunkowań środowiskowych.

Na Górnym Śląsku znacznie rzadziej występują surowce skalne zdatne do wygodnej budowy świątyń, niż w rejonie Sudetów i ich pogórza. Tam też jest więcej gliny do wyrobu cegły. Górny bieg Odry jeszcze niedawno (do XVIII wieku) porastały wielkie lasy, często gęsto z domieszką dębu a więc drzewa, które stanowiło podstawę do budowy podwaliny (części przyziemnej) kościołów.

Istnieje inna hipoteza co do całokształtu stosunków religijno-społecznych na Śląsku, w okresie gdy powstawały te kościoły (XV-XVIII w.). W tym czasie na Dolnym Śląsku zaczęli dominować protestanccy Germanie, których zwyczajnie było stać na wznoszenie trwalszych budowli aniżeli na Śląsku Górnym, który długo był zamieszkiwany przez potomków Polaków. Pośrednio tą tezą tłumaczy się odrębność religijną występującą na tym terenie. Jasno i klarownie – skoro świątynia jest drewniana to musi być katolicka. Tak naprawdę gdyby tak było, to podobna korelacja występowała by w innych regionach, gdzie ścierały się żywioły polski i germański (Pomorze czy Wielkopolska), lecz tam od dawna dominują obiekty murowane lub kamienne.

Co zobaczyć w okolicy Gliwic? – Szlak Architektury Drewnianej Województwa Śląskiego

Gwoli ścisłości, na terenie Górnego Śląska funkcjonuje właśnie taki turystyczny szlak tematyczny. W jego ramach umieszczono blisko sto obiektów – w zdecydowanej większości kościołów – w pięciu grupach. Są to pętle: beskidzka, częstochowska, gliwicka, rybnicka i pszczyńska. Można również obrać wariant główny szlaku – łączy on najważniejsze obiekty drewniane z terenu całego województwa. To szlak dedykowany z założenia zmotoryzowanym, ze względu na duże odległości pomiędzy kolejnymi obiektami. Ewentualnie rowerzystom – takim jak ja.

Za podstawę prezentacji nie obrałem tematycznych pętli a granice administracyjne powiatów. Wyjątkowo dorzuciłem też kościoły drewniane w sąsiednim Zabrzu. Ze względu, że w wolnych chwilach sporo się przemieszczam rowerem po regionie planuję także podobne posty z powiatów oleskiego, kluczborskiego, strzeleckiego, pszczyńskiego, lublinieckiego oraz oświęcimskiego. Wszędzie tam gdzie znajdę garść takich obiektów. Póki co nie skupiam się też na ich wnętrzach. Zazwyczaj ze wszech miar ciekawych, lecz temu chciałbym poświęcić osobny temat.

1. Gliwice – Ostropa

Gliwice Ostropa; p.w. św. Jerzego. Prezbiterium jest murowane – to dość popularne. Najpierw wystawiano kaplicę a potem z biegiem czasu dobudowano nawę. Zazwyczaj jeszcze później dostawiano doń wieżę. Nie wiadomo dokładnie kiedy tutaj wybudowano nawę – na pewno spalono ją podczas wojny ze Szwedami. Niebawem miano ją odbudować, o czym by przesądzał rok wyryty na jednej z belek – 1667. Od 1927 roku kościół stoi sporadycznie używany, po tym jak we wsi wybudowano nowy, większy, neobarokowy kościół.

Krzyż oraz resztki murów wokół kościoła.

Z tyłu kościoła wystaje jasna część – murowanego prezbiterium, które jest najstarsze w całym założeniu – oraz wieża 'nowego’ kościoła. Warto zwrócić uwagę, że kościół drewniany jest pozbawiony okien.

2. Gliwice

P.w. Wniebowzięcia MB. Pierwotnie kościół od 1493 roku stał w Zębowicach w powiecie oleskim (Opolskie). W 1925 roku przeniesiony na Cmentarz Centralny w Gliwicach, po 1989 ponownie przeniesiony, tym razem na Cmentarz Starokozielski.

Pd dwóch przenosinach nawa straciła na oryginalności, m.in. zubożała o późnogotycką polichromię. Wieża została dostawiona później do świątyni, w 1777 roku. Ma konstrukcję słupową tj. jej rdzeń stanowią belki układane pionowo, w przeciwieństwie do poziomych belek konstrukcji nawy.

3. Zabrze – Zaborze

P.w. św. Jadwigi; rok oddania do użytku – 1929. Fakt ten czyni go najmłodszym w dzisiejszym zestawieniu jak i w ogóle na całym szlaku. Parafia powstała na potrzeby bardzo ludnej, górniczej dzielnicy Zabrza (Hindenburg) – Zaborza. Lekka, drewniana forma została podyktowana występującymi tu wówczas w okolicy, intensywnymi szkodami górniczymi. Mimo wieku, nadano jej wyjątkowy kształt.

Kościół ma kształt graniastosłupa o dwunastu bokach. Wokół niego wzniesiono cztery niewysokie, ośmioboczne wieże, zwieńczone hełmami.

4. Zabrze-Mikulczyce

Jedyny w dzisiejszym zestawieniu kościół protestanckiego obrządku. Użytkowany do dziś. Ukończony w 1937 roku, o skrajnie prostej formie.

5. Bojszów

Bojszów (gmina Rudziniec); kościół cmentarny p.w. Wszystkich Świętych z 1506 r. Warto zwrócić uwagę na częściowo odrębnie zabudowaną wieżę z 1545 roku. Obecnie użytkowany sporadycznie, gdyż w międzyczasie powstała we wsi kolejna świątynia.

6. Paczyna

Paczyna (gmina Pyskowice); wolnostojąca dzwonnica kościelna z 1679 roku. Obok niej do 1931 roku stała drewniana świątynia którą rozebrano pod nowy, murowany obiekt.

7. Poniszowice

Poniszowice (gmina Rudziniec); kościół parafialny p.w. św. Jana Chrzciciela z 1499 r. co czyni go jednym z najstarszych tego typu obiektów w kraju. Obok stoi dzwonnica – także drewniana – z 1520 r., w której do dziś działa dzwon odlany w 1536 r.

Wieża parę lat wstecz.

Po remoncie drewno – innego typu aniżeli świątynia – nie zyskał charakterystycznego blasku. Dziwi fakt likwidacji starych otworów okiennych i wbudowanie nowych (w innych miejscach), z szybami.

8. Rachowice

Rachowice (gmina Sośnicowice, powiat gliwicki); kościół parafialny p.w. św. Trójcy z murowanym prezbiterium (XV w.); drewnianą nawą (1668) i drewnianą wieżą (1790).

9. Rudziniec

Rudziniec (gmina Rudziniec); kościół parafialny p.w. św. Michała Archanioła (1657), z wieżą (1853) i zachodnim przedsionkiem (1936).

10. Sierakowice

Sierakowice (gmina Sośnicowice); kościół parafialny p.w. św. Katarzyny z 1675 roku.

11. Sieroty

Sieroty (gmina Wielowieś); kościół parafialny p.w. Wszystkich Świętych; składa się z drewnianej nawy (1707), drewnianej wieży (1770) i murowanego prezbiterium (1490).

12. Smolnica

Smolnica (gmina Sośnicowice). Kościół p.w. św. Bartłomieja prawdopodobnie z 1600 roku (wg skąpych źródeł pisanych) choć współczesne badania dendrochronologiczne przesuwają ów datę na drugą połowę XVIII w.

13. Wilcza

Wilcza (gmina Pilchowice), kościół p.w. św. Mikołaja ukończony w 1755 roku.

14. Zacharzowice

Zacharzowice (gmina Wielowieś); kościół parafialny p.w. św. Wawrzyńca z 1580 roku.

Ten sam kościół, lecz po czyszczeniu drewna.

15. Żernica

Żernica (gmina Pilchowice, powiat gliwicki); kościół parafialny p.w. św. Michała Archanioła z 1661 roku, na wzgórzu i zrębach wcześniejszego obiektu.

To na razie byłoby na tyle. Planuję cały cykl o wszystkich drewnianych świątyniach województw śląskiego i opolskiego. Kościoły drewniane na Śląsku zasługują na obszerną relację.