Będzin w Aglomeracji Katowickiej (57 tys. mieszkańców) nie kojarzy się z niczym chyba, prócz zamku. U stóp wzgórza zamkowego przysiadła zniszczona starówka. Stare miasto w Będzinie, gdzie ponoć diabeł mówi dobranoc. Ciężko w okolicy odnaleźć ślady średniowiecznej świetności miasta.
Trochę historii
Po zjednoczeniu Polski przez ostatnich Piastów – Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego, Będzin zyskał na znaczeniu. Stał się miastem królewskim o strategicznym położeniu nad samą granicą Królestwa Polskiego oraz przy trakcie z Królestwa Polskiego do Czech i Niemiec. Ten drugi król, wedle przysłowia – zastał Będzin drewniany, a zostawił murowany. To za jego panowania wzniesiono tutejszy zamek, lokowano miasto na prawie magdeburskim (1358), następnie otoczono je murami (które ukończono w 1364 roku) a w miejscu wcześniejszego drewnianego kościoła wzniesiono kościół murowany.
Poszczególni królowie, dbając o swoją własność, obdarowywali je coraz to nowymi przywilejami, nie zapominając także o żydowskiej ludności. I tak na przykład Kazimierz Jagiellończyk ustanowił prawo składu soli (1464). Aleksander Jagiellończyk potwierdził wszystkie przywileje i uwolnił będzinian od wszystkich ceł na terenie swego królestwa (1502). Zygmunt August z kolei zezwolił na organizację pięciu jarmarków rocznie (1565), co powoduje dodatkowy impuls do rozwoju.
Dalsze stulecia już nie były tak łaskawe dla Będzina: wielkie pożary (m.in. 1616), wojna polsko-szwedzka (1655), zabór pruski (1795-1815) i zabór rosyjski.
Stare Miasto w Będzinie – zdjęcia
Starówce przygląda się tutejszy, odrestaurowany zamek. Więcej o nim przeczytacie w innym, moim poście:
Wszędzie na będzińskiej starówce straszą jakieś XIX-wieczne rudery.
Fragment pl. Kazimierza Wielkiego. To dawny Stary Rynek. Te domy pamiętają jeszcze Będzin sprzed wieku.
Naroże placu a w nim…
Co roku ubywa domów w okolicy. W miejsce pustych placów nie powstaje nic.
Rybny Rynek, jeden z kilku placów średniowiecznego Będzina. Widoczny już na XIV-wiecznym planie miasta. Jak sama nazwa wskazuje, handlowano tu kiedyś m.in. rybami. Dziś sprowadzony do roli zdegradowanego podwórka i parkingu.
Jeden z niewielu reliktów zamierzchłych czasów. XIV-wieczne mury obronne, wzniesione z inicjatywy króla Kazimierza Wielkiego. Za mną ul. Modrzejowska. W miejscu gdzie stoję dziś jest mały park ale pierwotnie, w XIX wieku, był żydowski kirkut.
Zaułki będzińskie. Kamienica z przejściem bramnym (do Al. Kołłątaja, widok od pl. 3 Maja, tzw. Brama Cukermana) mieściła w międzywojniu prywatną żydowską bożnicę Nuhima Cukermana. Była jedną z kilku bożnic w mieście. W szczytowym okresie na początku XX wieku Żydzi stanowili 2/3 mieszkańców miasta.
Powolny upadek
Wartym odnotowania w dzisiejszym poście jest rok 1802 gdy to właściciele Będzina – Hohenzollernowie – sprzedali swój będziński majątek, za kwotę 983 talarów, jego mieszkańcom. Odtąd miasto stało się prywatną własnością tutejszej ludności. Na majątek ów składał się m.in. zamek, u progu nowego wieku bardzo zniszczony, a jeszcze później splądrowany przez Rosjan. Po latach władze rosyjskie nakazały ruinę rozebrać a pozyskany kamień wykorzystać do brukowania miejskich ulic. Będzinianie na to nie przystali i obiekt zabezpieczono w latach 30. XIX wieku.
XIX wiek to czas rozwoju okolicznych osad przemysłowych, szczególnie na terenie dzisiejszego Sosnowca czy Dąbrowy, zwłaszcza gdy odkryto w okolicy bogate złoża węgla. Mimo nowych dobrodziejstw cywilizacji (np. w 1859 roku dociera do Będzina pierwszy pociąg z Warszawy) czy awansu administracyjnego (w 1867 roku utworzony zostaje powiat będziński, obejmujący także rejon Dąbrowy, Sosnowca i Zawiercia), to jednak samo Stare Miasto zaczyna podupadać. Kolejne stulecie tylko przypieczętowało upadek. W PRL nie remontowaną starówkę zaczęto powoli wyburzać. Ostatecznie zlikwidowano częściowo Stary Rynek a resztę kamienic rozjechano buldożerami. W 1978 roku środkiem dawnej starówki oddano do użytku dwujezdniową drogę szybkiego ruchu.
Kościół p.w. św. Trójcy z 1363 roku, potem rozbudowywany co najmniej dwukrotnie. W tych dniach wieża znajdowała się akurat w remoncie (nawa już po). Jeszcze pół wieku temu kościół był zasłonięty przez liczne przyrynkowe kamienice. Tak, rynkowe, bowiem stoję w jego dawnym miejscu.
W latach 70. w celu usprawnienia komunikacji zbiorowej i samochodowej śladem dawnego rynku wytyczono nową drogę Będzin – Dąbrowa Górnicza, bezpowrotnie go niszcząc. Kamienice w tle kiedyś stały przy placu. Przy okazji na trasie obwodowej (Kołłątaja, Małobądzka) pojawiły się tramwaje, tym samym wyrzucając je z centrum miasta i utrudniając do nich dostęp.
A zamek stoi niewzruszony…
Widok na Al. Kołłątaja, resztki starówki oraz os. Syberkę w tle, gdzie przesiedlono część mieszkańców przebudowywanego centrum.
Widok na aleje w kierunku dąbrowskim.
Nowe Centrum – plac 3 Maja
Plac 3 Maja to zakończenie będzińskiego deptaka (ul. Małachowskiego). Deptak rozciąga się pomiędzy nim a dworcem kolejowym. Sam plac wytyczono w XIX wieku jako rodzaj nowego, reprezentacyjnego rynku. Wokół niego zaczęły powstawać wtedy nowe obiekty m.in. gmach banku (widoczny na wprost).
Jak widać, okoliczne kamienice licznie zamieszkują gołębie.
Na placu stoi taki obelisk ku czci Poległych za Wolną Polskę.
Stare miasto w Będzinie to nie jedyny przykład urbanistycznej degradacji historycznego centrum miasta. Zobaczmy to na przykładzie Malborka:
Przejeżdżałem tamtedy tysiące razy, nie miałem pojęcia że był tam kiedyś Rynek……
Na przedwojennych zdjęciach prezentował się nie najgorzej, choć już wtedy gł. placem miasta stawał się pl. 3 Maja.