Co zobaczyć w Brzegu? – Śląski Wawel i nie tylko

Gdy jadę pociągiem z Górnego na Dolny Śląsk (lub odwrotnie), siłą rzeczy mijam Brzeg. To miasto powiatowe, czwarte co do wielkości w województwie Opolskim (38 tys. mieszkańców). Leży przy magistrali kolejowej Wrocław – Kraków, przy szosie nr 39 a także kilkanaście kilometrów na północ, od autostrady A4. Warto się tu zatrzymać, choć na krótko, ze względu na królewską posiadłość – zamek w Brzegu. Ponadto co zobaczyć w Brzegu?

Zamek w Brzegu – rys historii

Zamek brzeski ma dość trudne perypetie jeśli chodzi o odbudowę, w kontekście zmieniających się przez stulecia władców Śląska. Ale nim przejdę do meritum, pokrótce jego historia. Warowny gród w Brzegu wspominany jest po raz pierwszy ok. 1235 roku, jako rodzaj strażnicy na szlaku z Wrocławia do Krakowa. Od momentu powstania Księstwa Brzeskiego w 1311 roku, aż do bezpotomnej śmierci ostatniego przedstawiciela Piastów Brzeskich w 1675 roku, zamek jest siedzibą tejże linii. W tym też czasie obiekt zostaje wielokrotnie przebudowany i rozbudowany. Jego przejście pod zarząd niespecjalnie zainteresowanych posiadłością, austriackich Habsburgów, to początek jego upadku.

Zamek zostaje poważnie uszkodzony podczas najazdu pruskiego w 1741 roku (podczas tzw. wojen śląskich, gdy Austria i Prusy walczyły między sobą o Śląsk). Od tej pory ziemia brzeska wchodzi w skład Prus. Nowi właściciele, jeszcze bardziej umniejszają rolę brzeskiego ośrodka. Zamek, okaleczony i przekształcony m.in. w magazyny wojskowe, po kilku pożarach – doczeka XX wieku. W 1945 roku ponownie „rozjechany”, tym razem przez Sowietów.

Co zobaczyć w Brzegu? – Oczywiście zamek!

Zamek brzeski zwyczajowo zwany jest śląskim Wawelem, ze względu na architekturę jak i funkcję (pochówek śląskich władców). Akurat przyjechałem do Brzegu w poniedziałek. Czyli wtedy gdy większość muzeów jest zamknięta w Polsce. Bezpłatny dostęp był jedynie do dziedzińca.

Brzeski zamek przypomina krakowski Wawel. Bo to na nim wzorowano przebudowę, w latach 1541-1560, z inicjatywy Fryderyka II.

Widok na zamek od strony starówki. Do dziedzińca prowadzi charakterystyczny budynek bramny, wraz z wizerunkami Piastów Śląskich. Budynek powstał podczas rozbudowy zamku, w XVI wieku. Z kolei budynek po lewej zdradza nam funkcję sakralną. To gotycka kaplica przy zamkowa, dziś o randze kościoła filialnego p.w. św. Jadwigi. Stanowi najbardziej oryginalny element pierwotnego zamku i została ukończona w 1369 roku. Jednocześnie stanowi miejsce ostatniego spoczynku wielu śląskich książąt.

Południowe skrzydło zamkowe od strony ul. Oławskiej.

Paradna brama wejściowa do zamku, gdzie ponad oknami widzimy rzeźby głów śląskich książąt piastowskich oraz polskich władców tego okresu.W górnym rzędzie: Piast, Ziemowit, Leszek, Siemomysław, Mieszko I, Bolesław I Chrobry, Mieszko II Lambert, Kazimierz I Odnowiciel, Bolesław II Odnowiciel, Władysław I Herman, Bolesław III Krzywousty, Władysław II Wygnaniec. W dolnym rzędzie książęta śląscy: Henryk I Brodaty, Henryk II Pobożny, Bolesław II Rogatka, Henryk V Legnicki, Bolesław III Legnicko-Brzeski, Ludwik I Brzeski, Henryk VIII Brzeski, Henryk IX Chojnowski, Ludwik III Oławski, Jan Lubiński, Fryderyk I Legnicko-Brzeski, Fryderyk II Legnicko-Brzeski.

Zamek w Brzegu jako renesansowa rezydencja

Zamek w Brzegu w swoim czasie był jedną z najbardziej paradnych rezydencji warownych w regionie. Potężna, piastowska linia brzeska, nie szczędziła środków, na jego przebudowę. Nie tyle co podyktowaną zmieniającą się funkcjonalnością ale także wizualnym ukazaniem rangi własnego rodu. Najbardziej wzniosłym etapem przebudowy zamku, był wiek XVI, kiedy to dawną gotycką warownię, zamieniono w renesansową perłę, nie mającą sobie równych w krainie śląskiej. To wtedy powstały krużganki zamkowe, które stały się tak charakterystyczne, że z biegiem czasu ukuto słynną frazę o „Śląskim Wawelu”.

Również w tym okresie powstała wieża bramna ze wspaniałym portalem, przedstawiającym popiersia książąt i królów piastowskich. Wielu z nich spoczęło w kryptach tutejszej kolegiaty, czyniąc to miejsce, pobieżnie nazywane, mauzoleum śląskich Piastów. Choć w rzeczywistości, miejsc w których zaznali spoczynku wiecznego książęta śląscy, jest znacznie więcej. Zamek stanowi ważny zabytek ery renesansu, zaprojektowany przez specjalnie do tego celu, sprowadzonych włoskich architektów. Jeśli chcecie więcej wiedzieć o jego historii, wpadnijcie tu: http://www.zamkipolskie.com/brzeg/brzeg.html

Zamek Piastów Śląskich jako symbol polskości

Zamek w Brzegu, jak i wiele innych obiektów, na historycznym Śląsku, był obiektem „niewygodnym” z punktu widzenia urzędujących tu od XVIII wieku, Niemców. Wprawdzie od początku XX wieku próbowano ocalić podupadłą rezydencję ale raczej z pobudek estetycznych aniżeli historycznych. W końcu zamek był wyraźnym polskim symbolem (piastowskim) na ziemi, do której pretensje od stuleci rościli sobie Germanie (nieistotne czy ze strony niemieckich Hohenzollernów czy austriackich Habsburgów). Czasem podnosiły się głosy o całkowitym rozwiązaniu „problemu”, czyli rozbiórce obiektu. Podobny los spotkał w okresie międzywojennym, piastowski zamek w nieodległym Opolu – został całościowo rozebrany, prócz charakterystycznej wieży, dziś symbolu miasta. W tamtych czasach typowa była niemiecka retoryka, umniejszająca jakiekolwiek ślady i osiągnięcia polskości, na Śląsku.

Zniszczony zamek, z partiami nieremontowanymi przez wiele pokoleń wstecz, dotrwał do czasów „wyzwoleńczych”, w 1945 roku. Zamek oberwał wtedy dość mocno, łącznie z wypaleniem ocalałych skrzydeł zamku, z rąk Armii Radzieckiej. Sowieci, niezainteresowani niesnaskami historii polsko-czesko-niemieckiej, po prostu niszczyli i rabowali, wszystko co w ich mniemaniu było niemieckie – a najczęściej rabowali wszystko jak leci, zgodnie z „zasadą silniejszego”.  W 1945, podobnie jak w wojnie śląskiej w 1741 roku, chyba czuwała nad zamkiem opatrzność. Najważniejszych i najbardziej autentycznych zabytków – budynku bramnego i kaplicy z kryptami nie zniszczono.

Rewizjonizm historyczny

Polscy historycy (zwłaszcza ci z nadania PRL), byli żywotnie zainteresowani brzeskim zamkiem, już od samego początku zajęcia tzw. Ziem Odzyskanych. Gdy już było pewne, że Dolny Śląsk, po wojnie przypadnie Polsce, wzięto się za inwentaryzację zabytków – szczególnie polskich. Powszechna retoryka zmieniła się błyskawicznie i w podobnym tonie, lecz różnym nasileniu, była powtarzana przez cały okres PRL. Odtąd zamek w Brzegu stał się koronnym argumentem za odwieczną polskością śląskiej ziemi. Podczas gdy wiele poniemieckich i poaustriackich rezydencji, gniło, przy świadomej wiedzy i „wsparciu” nowej władzy ludowej, wszelkie inne obiekty, które nosiły w sobie choćby ślad „polskiego korzenia piastowskiego” były namaszczone do odbudowy i udostępnienia zwiedzającym. Zamek w Brzegu, zrekonstruowano w latach 1966-88 i umieszczono w jego wnętrzach Muzeum Piastów Śląskich. To istotna jednostka, badająca pierwotne, polskie dzieje Śląska, której nie doczekał się nawet Wrocław.

Co zobaczyć w Brzegu? – pozostałe zdjęcia z miasta

Gmach dawnego brzeskiego gimnazjum to pierwszorzędny, historyczny obiekt. Pochodzący z drugiej połowy XVI wieku budynek, mieściło w sobie pierwotnie gimnazjum łacińskie.

Ul. Chopina 1. Jedyna ocalała w mieście renesansowa kamienica, z końca XVI wieku. Obok, zubożone przez wojnę i PRL, sąsiadki z XIX wieku.

Ratuszowy przesmyk. W głębi ul. Jabłkowa.

Północna pierzeja Rynku. Kamienice poprzetykane blokami. W tle kościół p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego.

Południowo-wschodni narożnik Rynku. Tu jeszcze zachowało się trochę przedwojennej zabudowy.

Zwrot o 180 stopni i narożnik północny. Tu już więcej zabudowy PRL, tylko gdzieniegdzie są powtykane przetrwałe kamienice. Warto zwrócić na niebieską 'śledziówkę’ z potrójną attyką. Poprzedniczka stała tu w latach 1621-1945. A więc nic bardziej mylnego – to co widzimy na zdjęciu to tylko imitacja fasady, wkomponowana w powojenny blok. Niecodzienny zabieg jak na siermiężne budownictwo PRL.

Co zobaczyć w Brzegu? Na przykład ratusz z lat 1570-1572. W swoich czasach uchodził za renesansową ikonę Śląska, jeśli chodzi o tego typu gmachy. Godne uwagi są renesansowe szczyty boczne oraz dwukondygnacyjne krużganki w fasadzie wejściowej. Z tyłu wystaje wieża ratuszowa, będąca akurat w renowacji. To rzadko spotykany typ architektury na Śląsku.

Stacja kolejowa w Brzegu jest jedną z pierwszych na ziemiach polskich, gdyż tędy pobiegła pierwsza linia kolejowa – z Wrocławia w kierunku Górnego Śląska, w 1842 roku. Obecny budynek pochodzi z 1870 roku. Na stacji zatrzymują się wszelkie lokalne i dalekobieżne (prócz ekspresów) pociągi. Oprócz linii magistralnej można stąd odjechać do Nysy (od 1848) a kiedyś też do Strzelina (1910-1992).

Co zobaczyć w Brzegu? – przede wszystkim kościoły

Kościół p.w. św. Mikołaja to główny obiekt sakralny starego miasta. Gotycka świątynia powstała na przełomie XIV/XV wieku jako katolicka. Na skutek wzrastającej pozycji luteran na czesko-austriackim Śląsku, w latach 1523-1945 świątynia pozostaje obrządku protestanckiego. Całkowicie zniszczony przez Armię Czerwoną zostaje odbudowany w latach 60. w pierwotnym, piastowskim duchu gotyku (jako kolejny symbol polskości tychże ziem, jakkolwiek władze PRL nie były przychylne Kościołowi).

Brzeska fara zdradza nam cechy tzw. śląskiej szkoły gotyku – zwarta choć monumentalna bryła, minimalny transept (z bocznymi ołtarzami), brak strzelistych wież.

Zaraz w sąsiedztwie zamku stoi ten barokowy kościół p.w. św. Krzyża. Wniesiony przez Jezuitów w latach 1734-1739. Wcześniej stał tu klasztor dominikański.

Jeśli chcecie dalej poznawać ze mną Opolszczyznę zapraszam do jednego z ostatnich, turystycznych postów:

Co warto zobaczyć w Byczynie? – Nasze, małe Carcassonne