Gdzieniegdzie na Śląsku, mimo zniszczeń wojennych, przetrwały skrawki starego świata. Taki jest pałac w Pławniowicach, jeden z nielicznych tak dobrze zachowanych w regionie. Ta nieduża wieś w powiecie gliwickim zasłynęła także ze swego sztucznego jeziora, nad którym gromadnie wypoczywają Górnoślązacy. Nie wszyscy wiedzą, że na po drugiej jego stronie znajdziemy taki zabytek architektury.
Ród Ballestremów – notka historyczna
Pławniowicki pałac to pałac fabrykancki. Była to siedziba rodowa Ballestremów, którzy zarządzali tutejszymi dobrami w latach 1798 – 1945. Choć to ród włoski, to jeden z jego przedstawicieli – Giovanni Baptista – walczył w wojsku pruskim. Był to czas gdy Prusy i Austria starły się o panowanie nad Śląskiem (połowa XVIII w.). podczas tzw. wojen śląskich. Tu wżenił się w ród von Stechov, który już był właścicielem pławniowickiego majątku. Zaś za swe zasługi w walce, w czasach pokoju awansował w administracji (był m.in. starostą powiatu gliwicko-toszeckiego, powstałego w 1816 roku).
Protoplasta rodu dorobił się córki i dwóch synów, z których jeden – Karol Franciszek – wydatnie interesował się powstającym w regionie węglowym zagłębiem. Rozwijał pierwszą, głębinową kopalnię węgla na Górnym Śląsku – Brandenburg, na terenie obecnej Rudy Śląskiej (nadaną rodowi już w 1752 roku; późniejsza KWK Wawel). W 1798 roku po bezpotomnej śmierci von Stechowa przejmuje majątek. Jego dzieło kontynuuje kolejne pokolenie, w tym świetny ”biznesmen” Franciszek II (1834-1910).
Ballestremowie w XIX wieku dorobili się fortuny na wydobyciu i przetwórstwie węgla oraz rud cynkowych i żelazowych. Majątek stanowiły liczne zakłady przemysłowe: cegielnie, tartaki, kopalnie węgla na terenie obecnych Zabrza i Rudy Śląskiej (gł. Walenty, Wawel, Rokitnica), huta cynku w Orzegowie (dziś dzielnica Rudy Śl.), huty żelaza w Gliwicach i Rudzie Nowym Bytomiu etc.
Ród słynął z fundacji obiektów sakralnych m.in. nowych kościołów dla Biskupic (Zabrza) w 1857 roku oraz Rudy (1869 i drugi w 1904). To w nich finalnie spoczęli przedstawiciele rodziny.
Ballestremowie budowali dla swych pracowników samowystarczalne osiedla, w tym nietuzinkowe architektonicznie osiedla w Rudzie (w stylu niderlandzkim) oraz Rokitnicy (w konwencji miasta – ogrodu). Ród wspomagał finansowo także innego typu inwestycje np. szkoły zawodowe dla dzieci swych pracowników, sierociniec w Biskupicach albo elektryfikację oświetlenia ulic w Rudzie.
Pałac w Pławniowicach – przykładowe fotografie
Ogólny widok pałacu od strony podjazdu.
Pałac w Pławniowicach to obiekt eklektyczny tj. miesza różne style architektoniczne (gł. neomanieryzmu i neogotyku). Sporo tu detali: boniowane narożniki, ryzality, wykusze, wieżyczki etc. W północno-zachodnim narożu – wieża zegarowa a w południowym – kaplica (tu widoczna częściowo).
Widok od strony parku (wschodniej). Widoczne m.in. loggia oraz ryzalit (wysunięta część budynku) w formie baszty.
Ciepła jesień, dobry czas dla wrzosów.
Pałacowa kaplica, obecnie kościół parafialny p.w. Niepokalanego Poczęcia NMP.
Obiekt stoi w bezpośrednim sąsiedztwie Kanału Gliwickiego, budowanym w latach 1935-1939.
Pałac w Pławniowicach – pierwszorzędny zabytek architektury
Pałac został wybudowany w latach 1882-1885 jak wygodna, wiejska siedziba rodowa. Co ciekawe już wcześniej w tym miejscu stał dworek, który został wyburzony przez Ballestremów. Powstał w połowie XVIII wieku z inicjatywy poprzedniego właściciela wsi.
Pałac pławniowicki odznacza się mnóstwem detali architektonicznych. Jest obiektem trójskrzydłowym, z dostawioną do jednego z naroży, wysoką wieżą zegarową. Wokół utworzono nieduży park krajobrazowy a w okolicy powstał folwark.
Pałac jest jednym z lepiej zachowanych na całym Śląsku. Mimo, że rodzina Ballestremów musiała uciekać naprędce przed Sowietami, to sam gmach przetrwał 1945 rok. Przez jakiś czas w pałacu znajdował się sztab radzieckiego marszałka Iwana Koniewa. Po tym jak zwinęli się Rosjanie zniknęły też liczne elementy wnętrza (meble, porcelana etc).
W PRL władze przekazały pałac Kościołowi. Ten stan trwa do dziś (m.in. dom rekolekcyjny Diecezji Gliwickiej oraz kościół parafialny w pałacowej kaplicy). W latach 90. rozpoczęto gruntowny remont obiektu, przy pomocy przedstawicieli rodu. Dziś pałac można zwiedzać po uprzedniej rezerwacji. Samo wejście na teren parku jest wolne i teoretycznie bezpłatne (przy wejściu stoi skrzynka, gdzie można wrzucić dobrowolnie opłatę).
W okolicy pałacu
W sąsiedztwie pałacu ulokowano tzw. Dom Kawalera, w którym m.in. mogli nocować goście Ballestremów. Budowany równocześnie z pałacem.
Przydrożna kaplica z XVIII wieku to ostatni element, który przetrwał tu z czasów poprzedniego dworu von Stechov. Po 1918 roku dostawiono do niej dwa skrzydła, na których wyryto imiona i nazwiska poległych mieszkańców okolicy, w I Wojnie Światowej. W tle budynek gospodarczy, tzw. wozownia.
Klimat (po)niemieckich miejscowości.
Po drugiej stronie ulicy stoją budynki gospodarcze i mieszkalne dawnego folwarku. W głębi XIX-wieczny spichlerz.
Jesień się zaczęła…
Prócz obiektu pławniowickiego, Ballestremowie na Górnym Śląsku posiadali także równie okazały pałac w Kochcicach koło Lublińca oraz dworek w Rudzie Śl. Ten pierwszy ma się dobrze, drugi nie istnieje. O ewentualnym zwiedzaniu pałacu możecie przeczytacie tutaj.
Nie każdy pałac w regionie miał tyle szczęścia. Zobaczmy co zostało z majątku Eickstedtów w Sławikowie koło Raciborza:
Dodaj komentarz