Wieża kopalni to z pewnością jeden z symboli Górnego Śląska. Większość z nich zniknęła, wraz z upadkiem górnictwa po 1989 roku. Te które przetrwały, jeszcze niedawno rdzewiały w poprzemysłowych pustkowiach. Dziś niektóre spełniają długo wyczekiwane funkcje turystyczne, jako punkty widokowe albo małe muzea. Inne czekają dalej na swoją szansę. I o takich dzisiaj piszę. To wieże górnicze, które warto zobaczyć na Śląsku.
Wieże górnicze, które warto zobaczyć na Śląsku – szyb Warszawa w Katowicach
To chyba jeden z najbardziej uwiecznionych w fotografii śląskich motywów industrialnych. Nic dziwnego skoro kopalnia Katowice (pierwotnie Ferdinandgrube) pracowała do 1999 roku, niemal w centrum miasta. Jednocześnie – leżąc przy Alejach Roździeńskiego – witała wszystkich wjeżdżających do Katowic od strony Warszawy i Krakowa. Dziś ciężko to sobie wyobrazić, że gdy otwarto zakład w 1823 roku, wieku wokół były same pola i łąki.
Od początku jej likwidacji, istniały koncepcje na ponowne zagospodarowanie starych budynków po kopalni. Przez wiele lat po cichu sobie gniły w krzakach. W końcu w ostatniej dekadzie, na terenach pokopalnianych wybudowano tzw. Katowicką strefę (dzielnicę) kultury – z nowymi siedzibami Muzeum Śląskiego, Filharmonii NOSPR i Centrum Konferencyjnego (połączonego ze zmodernizowanym Spodkiem).
W obiektach po kopalni ulokowano częściowo tą pierwszą instytucję oraz zorganizowano prowizoryczny skansen górniczy (wraz z maszyną wyciągową szybu Bartosz). Zachowano także szyb o nazwie Warszawa, który przekształcono w platformę widokową. Trochę razi ta dobudowana winda, no ale założono od początku jej ogólną i wygodną dostępność.
Wieża obecnie jest częścią Muzeum Śląskiego, toteż wjazd jest możliwy w godzinach pracy instytucji, od wtorku do niedzieli. We wtorki wstęp jest bezpłatny. W praktyce należy się liczyć z możliwością zamknięcia wieży, w razie złych warunków pogodowych.
Ogólny widok na pozostałości kopalni w centrum Katowic. Od lewej: zabudowa kopalnianej elektrociepłowni, szyb Bartosz, maszynownie, szyb Warszawa.
Wieczorkiem obiekt ładnie jest podświetlony.
Widok z wieży w kierunku zachodnim, w rejon widocznego Spodka. Po lewej nowo wybudowana filharmonia a za nią właśnie rozbierany jest stary wieżowiec dyrekcji okręgowej PKP (obecnie stoi tam biurowiec KTW).
Widok w kierunku osiedla Koszutka i Siemianowic Śląskich. Poniżej stoją zachowane wybrane hale pokopalniane z przełomu XIX/XX wieku. W hali kuźni na drugim planie zorganizowano prowizoryczne muzeum górnicze, otwierane m.in. w święto śląskich zabytków techniki w czerwcu.
Wieże górnicze, które warto zobaczyć na Śląsku – Dwie Wieże w Świętochłowicach
W czasach pruskich pracowała tu kopalnia Niemcy [Deutschlandgrube], przemianowana w 1937 roku na kopalnię Polska. Zlikwidowana w 1995 roku. Los wielu zabytkowych budynków kopalnianych długo był niepewny aż w końcu rozebrano praktycznie wszystko do fundamentów. Na szczęście bez obu wież – te stanowią istotne zabytki techniki. Oryginalne, nitowane konstrukcje pochodzą z 1891 roku (niższa, kozłowa kratownica, pod którą znajdował się pierwotnie budynek nadszybia) oraz z 1908 roku (wyższa, basztowa tj. zabudowana, gdzie w szczycie pierwotnie znajdowała się maszyna wyciągowa).
W 2015 roku teren uporządkowano a wieże odświeżono. Poniżej powstał nieduży pawilon górniczej izby pamięci. Część ekspozycji znajduje się też w szczycie wieży basztowej, gdzie możemy wjechać windą. Wieże znajdują się prawie w centrum miasta, widać je z peronu stacji Świętochłowice. Są otwarte codziennie, poza poniedziałkami.
Ogólny widok na wieże. W tle wieża kościoła wyznacza centrum miasta.
Wieża basztowa w zbliżeniu. Poniżej galeria na wolnym powietrzu z archiwalnymi zdjęciami zakładu. Na pierwszym od lewej widać inną wieżę w podobnej, basztowej formie – też stała na terenie kopalni lecz wyburzono ją w PRL.
Przez lata, tutejsze maszyny wyciągowe będąc wystawionym na pastwę losu, były systematycznie rozkradane. Na zdjęciu pozostałości oryginalnego silnika elektrycznego szybu basztowego, z 1908 roku.
Wnętrze szybu basztowego. Kiedyś znajdowała się tu maszyna wyciągowa. Nie wiem czemu ją zdemontowano – taka maszyna przecież jest sercem każdego kompleksu szybowego.
Widok z wieży na Świętochłowice. Na pierwszym planie hale Huty Florian (dawna ’Bismarckhutte’), z którą kopalnia sąsiadowała od samego początku swego istnienia. Właśnie z terenu zakładu wyjeżdża pociąg załadowany zwojami blachy. W tle widać centrum Świętochłowic, w tym neogotycki kościół p.w. św. Piotra i Pawła z 1891 roku.
Wieże górnicze, które warto zobaczyć na Śląsku – szyb Prezydent w Chorzowie
Kopalnia wyewoluowała z kilku pól górniczych dawnej chorzowskiej kopalni Król. Ta była jedną ze starszych na ziemiach polskich (1790). Wieżę oddano do użytku w 1933 roku. Jest to pierwsza w kraju taka wieża z żelbetu. Wtedy była nie lada nowinką techniczno – budowlaną, gdzie możliwe było masowe wydobycie, ok. 500 ton węgla na godzinę. W 1937 roku kopalnia zmieniła nazwę na Prezydent. Sam szyb nosił nazwę na cześć ówczesnego prezydenta RP, Ignacego Mościckiego, co trwale później wymazał socjalizm. Dziś to jest po prostu szyb Prezydent.
Zakład przestał pracować w 1993 roku. Do dziś oprócz wieży przetrwało kilka pokopalnianych budynków (np. socjalnych albo warsztatów) gdzie w ramach kompleksu Sztygarka, założono m.in. restaurację i galerię sztuki. W miejscu zlikwidowanej części przeróbczej kopalni – a więc wokół wieży – założono park. Wieżę udostępniono jako punkt widokowy, otwarty codziennie, do zmroku.
Widok w kierunku centrum Chorzowa. Po lewej widać modernistyczny ratusz z wieżą zegarową przy Rynku. Na horyzoncie ostatnie ochłapy ciężkiego przemysłu: hale Huty Pokój w Rudzie Śląskiej (lewo) i Elektrociepłownia Zabrze (centrum).
Wieże górnicze, które warto zobaczyć na Śląsku – szyb Maciej w Zabrzu
Zabrzański szyb Maciej to wzorowy przykład restauracji zabytku techniki, przez prywatny podmiot. Wieżę zgłębiono na początku XX wieku jako peryferyjny (poza głównym zakładem) kopalni Concordia.
W kompleksie urządzono bar czy salę konferencyjną. Zachowano wszystkie istotne zabytki techniki – w tym przedwojenną, elektryczną maszynę wyciągową. Funkcjonuje tu też restauracja, która znajduje się na słynnym szlaku kulinarnym Śląskie Smaki. Obiekt można obejrzeć w godzinach pracy restauracji.
Oprócz funkcji komercyjnych szyb nadal zachowuje, w pewnym sensie, funkcję wydobywczą. Funkcjonuje tu miejskie ujęcie wody pitnej, z której można też skorzystać poprzez krany, znajdujące się przy ulicy.
Wieże górnicze, które warto zobaczyć na Śląsku – szyb Krystyn w Siemianowicach Śląskich
Kopalnia Michał to jeden z dawniej podstawowych zakładów pracy w Siemianowicach Śląskich (pierwotnie kopalnia Maks). Pracowała w latach 1883 – 1996 w dzielnicy Michałkowice.
W 2012 roku na terenie po zakładzie otwarto Park Tradycji Górnictwa i Hutnictwa, który de facto stanowi filię Siemianowickiego Centrum Kultury. Z trzech wież zachowano jedną, za to najwyższą – Krystyna. Nie jest przewidziana jako punkt widokowy, a szkoda, bo widoki też mogłyby być fajne. Obok odrestaurowano dawną maszynownię, którą zaadaptowano na galerię sztuki oraz salę konferencyjną. Jest tam też umieszczona wyciągowa maszyna parowa, sprzed wieku. Nie jest ona oryginalną – przeniesiono ją z innej siemianowickiej kopalni (Ficinus). Obiekt można obejrzeć wewnątrz w godzinach pracy galerii.
Punktem każdej udanej rewitalizacji jest odpowiednie podświetlenie obiektu nocą.
Klasyczne zdjęcia na dłuższą metę wydają się nudne, tak więc szukam wszędzie w okolicy innych kadrów.
Wieże górnicze, które warto zobaczyć na Śląsku – szyb Andrzej w Rudzie Śląskiej
Wieża nie jest jakaś imponująca i trzeba ją wypatrzeć wśród drzew, w dzielnicy Wirek. Jest też wprawdzie odrestaurowana z zewnątrz ale nadal nie zaadaptowano jej wnętrz do żadnych celów. Kiedyś planowano tu miejską bibliotekę ale finalnie przeniesiono ją do starego dworca kolejowego w Chebziu.
Szyb Andrzej w Rudzie Śląskiej (Aschenborn) wspomniałem jedynie symbolicznie, z tego względu, że jest to najstarsza zachowana w regionie wieża kopalniana. Rok 1870 to jeszcze czasy gdy nitowane, stalowe kratownice są słabo upowszechnione, stąd ceglane wieże (tutaj ponad metr grubości ścian) w których były schowane koła wyciągowe wraz z maszyną parową.
Szyb był częścią kopalni Błogosławieństwo Boże [Gottesegen] a później kopalni Pokój. Został trwale zatrzymany w 1969 roku. Warto odnotować, że oprócz szybu, zachował się też kompleks kamiennych domów robotniczych ’Ficinus’ (przy ul. Kubiny), który wybudowano dla górników tejże kopalni w latach 60. XIX w. Ona też uchodzi za najstarszą w regionie.
Wieże górnicze, które warto zobaczyć na Śląsku – szyb Krystyna w Bytomiu
Pierwotnie w XIX wieku, na terenie kopalni Szombierki (dawna Hohenzollerngrube) 'rosły’ dwie nieduże, neogotyckie wieże basztowe. Obecnie podziwiany przez nas basztowy szyb Krystyna został oddany do użytku w 1929 roku, w ramach kompleksowej modernizacji zakładu. Wtedy zachwycała parametrami swego elektrycznego parku maszynowego a także skrytymi wewnątrz, ogromnymi kołami zamachowymi o średnicy blisko 7 metrów. Zresztą większość tego oryginalnego wyposażenia zachowała się do naszych czasów, biorąc pod uwagę, że potencjalni wandale i złomiarze mają mocno utrudniony dostęp na szczyt. Bo to na szczycie wieży jest maszynownia.
Obok stoi druga wieża, kratownicowa – Ewa. Szyb jest czynny do dziś i odwadnia ostatnią działają w okolicy kopalnię w Bobrku. Obie wieże oraz maszynownia są jedynymi obiektami pozostałymi po szombierskiej kopalni, (1870 – 1996).
Od lat toczą się dyskusje co do zagospodarowania wieży basztowej. Na razie wszystkie próby spełzły na niczym, więc jeszcze poczekamy na lepsze dla niej czasy. Wieże znajdują się zaledwie kilkaset metrów od bytomskiego dworca kolejowego i są widoczne z wielu punktów miasta i regionu.
To by było na tyle z dzisiejszego wycieczkowania. Jeśliby ktoś był ciekawy co do innych moich zdjęć fotografii industrialnej, jaką uprawiam, to zapraszam tu:
Ciekawy pomysł na wycieczkę. Fajnie, jeśli te wieże nie marnieją, tylko są jakoś zagospodarowywane.
Wypadałoby takie obiekty adaptować. W końcu to pewien symbol regionu.