Historia Spodka – Katowice i różne, fotograficzne odsłony

Katowicki Spodek zna raczej każdy. To symbol nie tylko miasta, lecz całego Górnego Śląska. Na równi ze starymi familokami (domami dla robotników) czy wieżami wyciągowymi kopalń. Historia Spodka to zarówno przeszłość regionu i tutejszej społeczności czy historia najrozmaitszych wydarzeń, nierzadko wagi narodowej.

Niewiele jest takich reliktów PRL, które by przeżyły swych twórców. Takich form, po które sięgają współcześni architekci. Podczas gdy w czasach współczesnych wiele budowli tamtego okresu zostaje zrównanych z powierzchnią ziemi, w przypadku Spodka, stworzono architekturę i funkcjonalność, która nadal nie traci na swej świeżości. Dziś Spodek jest nieco w odwrocie, w obliczu wielkich hal i stadionów masowo budowanych w Polsce, zwłaszcza po 2008 roku (ogłoszenie organizacji mistrzostw piłkarskich w kraju w 2012 roku).

Na samym Górnym Śląsku w organizacji imprez masowych mogą konkurować nowa Hala Podium w Gliwicach i rozbudowany raz tyle, stadion Górnika w Zabrzu. Jednak to tylko pozory. Katowicki Spodek wypracował sobie przez pół wieku taką renomę, że po liftingu, długo nie zaszkodzi mu żadna inna hala widowiskowo-sportowa. Wprawdzie wcześniej jeszcze prosperowała hala MOSIR w Zabrzu – największa tego typu w kraju – lecz chyba tylko przez zrządzenie losu, mało kto o niej słyszał. Nie liczę Stadionu Śląskiego w Chorzowie – mimo swych gabarytów, nigdy nie stanowił realnej konkurencji wobec Spodka.

Historia Spodka – jak to było

Katowice od przedwojnia potrzebowały reprezentacyjnej hali, gdzie można byłoby organizować wystawy czy imprezy sportowe. Pierwszy konkurs architektoniczny rozpisano dopiero w 1959 roku. Był to czas także budowy Wojewódzkiego Parku Kultury i Wypoczynku, na pograniczu Katowic i Chorzowa (obecnie Park Śląski). I tam też długo acz wstępnie umiejscawiano nową halę. Na to nie zgodził się ówczesny wojewoda śląski, były powstaniec, generał Ziętek. W jego śmiałej wizji nowa hala miała się wpisywać doskonale w nowe centrum Katowic.

To powstawało od początku lat 60. i stanowiło jedną z pierwszych struktur urbanistycznych w powojennej Polsce. Nie liczę warszawskiego MDMu, miasta Tychy i krakowskiej Nowej Huty. W Katowicach jednak trwale odrzucono socrealizm na rzecz nowocześniejszych form późnego modernizmu. Prawdę mówiąc już w latach 50. wyobrażano sobie nowy obiekt zgodnie ze światowymi trendami w architekturze i budownictwie. Niemniej jednak przychylne słowo śląskiej władzy ludowej miało chyba więcej do powiedzenia, niż aspiracje polskich architektów. Wybrano w konkursie pracę Macieja Gintowta i Macieja Krasińskiego.

Budowa Spodka trwała długo bo w latach 1964-1971. Najpierw trzeba było usunąć starą zabudowę z okolicy a nim przystąpiono do tego w okolicy rosły hałdy, śmieciowiska, nędzne kamienice i zabudowania XIX-wiecznego folwarku. Inną sprawą był brak płynności finansowej. Budowa hali nie była finansowana centralnie, z Warszawy, jak wiele innych wtedy placów budów. Na budowę Spodka ofiarnie składał się Górny Śląsk. Samodzielność województwa śląskiego jak i swego rodzaju kosmopolityzm budowli był rzekomo nie na rękę władzom centralnym. Anegdota z tamtego okresu wskazuje, że na pytanie warszawskiej delegacji, co tam się buduje za wysokim płotem, gen. Ziętek, odpowiedział zdawkowo, że 'szkołę’. Władze wojewódzkie ukrywały przed premierem Cyrankiewiczem prawdziwe koszty budowy (te przekroczyły kosztorys czterokrotnie) a materiały budowlane brały nierzadko na boku, od śląskich zakładów pracy.

Zdjęcia Spodka

Obecny widok hali, po remoncie i dostawieniu ekranu.

Spodek przegląda się w wejściu do nowo otwartego (2015 rok) obok Międzynarodowego Centrum Kongresowego.

Spodek przesłonięty współczesną halą MCK.

Przy okazji budowy MCK utworzono na jego dachu punkt widokowy, skąd widać Spodek jak na dłoni. Warto wiedzieć, że łamany dach hali MCK został zbudowany w konwencji, jakby przed chwilą wrył się tu statek kosmiczny – a więc Spodek.

Po zamontowaniu nowego oświetlenia, hala prezentuje się świetnie nocą.

Wieczorami katowicki Spodek jest iluminowany w różnych barwach. Przez nowe świetlne prążki da się usłyszeć czasem nowy przydomek hali – palnik.

Historia Spodka w kontekście budowlanym

W końcu budowa nie była o tyle łatwa, ze względu na nowatorskość konstrukcji, pierwszej tego typu w kraju i jednej z pierwszych świata. Główna hala ma średnicę 126 metrów. Jest nakryta paraboliczną kopułą, która jest wsparta przez 120 lin stalowych o promienistym układzie. Dlatego dach nie potrzebuje żadnych wewnętrznych przypór. Był de facto montowany na ziemi by w odpowiednim czasie podnieść go w całości na stosowną wysokość. Jego autor – inż. Wacław Zalewski – został celowo zapomniany przez komunistyczną historię, pewnie dlatego, że niedługo potem wybrał (udaną) ucieczkę do lepszego świata (USA).

Dość ażurowa konstrukcja hali jak i jego pierścieniowe osadzenie fundamentów, miało przyczynić się do jego trwałości. Chodziło m.in. o zapobieżenie szkodom górniczym i tąpnięciom, tak częstych i uciążliwych w tamtych czasach w regionie. W katowickim Spodku po raz pierwszy w kraju udało się zespolić ze sobą funkcję widowiskową (układ kierunkowy areny) ze sportową (układ centralny). Oficjalnie katowicki Spodek może pomieścić 7776 widzów, lecz licząc to z miejscami dostawnymi, wysuwnymi i stojącymi liczba sięga 11,5 tysięcy. Został oficjalnie otwarty 9 maja 1971 roku.

Wykończenie hali już nie przeżyło próby czasu, co zresztą jest normą w budownictwie tamtego okresu. Już w czasach PRL potrafiła nawalać elektryka czy przeciekać dach. Nierzadko zachęcano wtedy także widownię podczas niektórych widowisk do machania charakterystycznymi białymi i czerwonymi kartonami, co miało wydźwięk iście narodowy. W rzeczywistości chodziło o… klimatyzowanie hali. W latach 2008-2013 prowadzono etapowo generalną modernizację hali, tak by dostosować do obecnych norm budowlanych. Wtedy też się pojawiła klimatyzacja a także zeszczuplał dach o blisko trzecią część, po tym jak usunięto blisko 100 ton azbestu.

Uniwersalna hala widowiskowa

Historia Spodka to masa imprez, najrozmaitszych dziedzin. Organizowano tutaj np. wiele wystaw. Jednym z istotniejszych wydarzeń w historii hali była powszechna wystawa samochodów w 1972 roku, podczas którego zaprezentowano publice Fiata126p. Wówczas przez tydzień przez obiekt przewinęło się co najmniej ćwierć miliona osób.

Miejsce to sobie upodobali sobie także polityczni prominenci, wygłaszając kwieciste, wielogodzinne przemowy, 'ku uciesze rozentuzjazmowanej’ gawiedzi. Celowo wpisałem ów zwrot w cudzysłowie, bowiem nierzadko był to tłum osób specjalnie do tego selekcjonowanych. W 1972 roku zwożono tak z całego kraju ochotników, często organizacji młodzieży socjalistycznej, na spotkanie z przywódcą Kuby, Fidelem Castro.

Istotną ciekawostką, że przy możliwości specjalnie rozwijanego ekranu, Spodek stanowił także pierwotnie współczesną wersję dużego kina. Wyświetlano wówczas pierwszorzędne hity np. 'Ojca Chrzestnego’ czy 'Gwiezdne Wojny’. Polska produkcja 'W pustyni i w puszczy’ zebrała rekordową widownię w sumie ponad 100 tys. osób, które się przewinęło przez halę. W końcu po 1985 roku stopniowo odchodzono od tej funkcji.

Sport i muzyka

Katowicki Spodek tradycyjnie był świadkiem masy koncertów, gwiazd polskich i zagranicznych. Metallica, Rammstein, The Prodigy czy Modern Talking – to tylko niektóre zespoły, które dawały swój pierwszy koncert w kraju właśnie w Katowicach. Tutaj też koncertował legendarny Dżem oraz reaktywował się zespół Perfect. Od lat goszczą w Spodku regularnie festiwale muzyczne: Festiwal Rawa Blues, Mayday czy Metalmania.

I w końcu nie można nie wspomnieć – zgodnie z przeznaczeniem – o funkcji widowisk sportowych. Te odbywały się na przestrzeni dekad, pierwszorzędne. Najbardziej wspominane są jednocześnie te większe sukcesy polskiego sportu, których akcje miały miejsce w katowickiej hali. To m.in. zwycięstwo polskich hokeistów nad ZSRR w 1976 roku, mistrzostwo Europy koszykarek w 1999 roku i triumf siatkarzy w finale z Brazylią w 2014 roku.

Fragment hali widoczny od strony Al. Wojciecha Korfantego. W tle najwyższy w regionie wieżowiec – Altus.

Zdjęcie z 2015 roku, przedstawia biurowiec dawnej Dyrekcji Okręgowej PKP, będący podówczas w rozbiórce. Stał obok Spodka od 1967 roku. Obecnie stoi tu wieżowiec KTW.

Wieczorne Katowice to jeden z moich ulubionych tematów jeśli chodzi o fotografię architektury. Zapewne wrócę tu nieraz – mowa o blogu oczywiście.

Chcecie lepiej poznać Katowice? Koniecznie zajrzyjcie tu:

Szlak moderny w Katowicach – stolica architektury międzywojennej