Jeśli ktoś lubi miejsca historycznie istotne musi odwiedzić pałac w Ujeździe. To relikty piastowskiego zamku o bogatej przeszłości. Zabytek sam w sobie jest słabo znany a leży przecież blisko Aglomeracji Katowickiej. Ostatnimi czasy zabezpieczono jego resztki co sprawiło, że pojechałem to sprawdzić.
Ujazd to malutkie miasteczko (niecałe 2 tys. ludności) na granicy Śląskiego i Opolskiego, parę kilometrów od Kędzierzyna-Koźla. Pierwszy raz na nie trafiłem w historiografii… poznając przeszłość rodzinnego Zabrza. Otóż w średniowieczu gros wsi na terenie obecnych miast górnośląskich znajdowało się na uposażeniu biskupów wrocławskich. Z kolei ci jedną ze swych najdostojniejszych siedzib posiadali właśnie w Ujeździe. Opolskiego Ujazdu nie mylcie tutaj z Ujazdem ze Świętokrzyskiego (zamek Krzyżtopór) oraz Łódzkiego (pałac Ostrowskich).
Słowo o zamku
Zamek w Ujeździe jak i samą osadę przy niej, wzmiankowano w 1155 roku w bulli papieskiej, co czyni ją jedną ze starszych na ziemiach polskich, obok m.in. Legnicy czy Wlenia. Długo był wygodną siedzibą biskupów wrocławskich, zresztą na terenie im przynależnym. Ziemia ujazdowska należała bezpośrednio do biskupstwa do 1428 roku. Pomimo, że biskupie pałace wzniesiono także np. we Wrocławiu i Opolu, to sporo dokumentów przypieczętowano w posiadłości ujazdowskiej – w tym także Rejestr Ujazdu, o którym za chwilę.
W latach 1428 – 1524 zamek należał do książąt opolskich. Wraz z powolnym wymieraniem linii piastowskich oraz ich hołdami wobec Czechów, obiekt przypadł obcym rodom arystokratycznym. W sumie do 1945 roku zarządzało nim kilkanaście (gł. pruskich) rodów, które powoli przekształcały zamek w pałac.
Słowo o Rejestrze Ujazdu
Z ujazdowską posiadłością jest związany jeden z ważniejszych zabytków kultury piśmienniczej Polski. To tzw. Rejestr Ujazdu (Registrum Vyasdense), dokument własnościowy sporządzony około 1305 roku.
Większość miejscowości na Śląsku była w tamtych czasach własnością Kościoła, stąd ok. setkę miejscowości na Górnym Śląsku poznajemy po raz pierwszy właśnie z tego dokumentu. Oprócz tego zawarto w nim nierzadko inne informacje o stosunkach własnościowych danego terenu, strukturze roli, prawie lokacyjnym osad czy podatkach – szczególnie kto i ile płacił tzw. dziesięciny czyli podstawowej daniny średniowiecza na rzecz Kościoła (dziesiąta część zarobków i zebranych plonów – przyp. autora).
Dokument był częścią szerszej akcji organizacyjnej śląskiego duchowieństwa. Obok spisu ujazdowskiego, sporządzono odpowiedniki dla ziem wrocławskiej, legnickiej, głogowskiej, opolskiej i nyskiej.
Pałac w Ujeździe dziś
Od 1945 roku, gdy Armia Czerwona puściła z dymem miasteczko, na terenie pałacu nie działo się praktycznie nic, prócz postępującej degradacji. Dopiero po transformacji ustrojowej ruiny zostały wykupione przez gminę a kilka lat temu definitywnie je zabezpieczono i oddano do użytku turystom. Teren uprzątnięto a ruderę wzmocniono elementami metalowymi i betonowymi wylewkami. Postawiono elementy małej architektury, tablice informacyjne z historycznymi zdjęciami a na nieistniejącym w zasadzie poddaszu wybudowano taras widokowy.
(kliknij by powiększyć zdjęcie)
Wejście przez dawną bramę.
Replika kartusza herbowego nad wejściem.
Na jednym z ocalałych szczytów okiennych znajduje się duże, swego czasu zamieszkałe, gniazdo bocianie.
Gdzieniegdzie widać dawną, barokową świetność obiektu (po przebudowie w XVIII w.) w ostatnich, ocalałych detalach (m.in. fryzy i obramowania okienne).
Dawny dziedziniec.
Plansza historyczna obok wejście przedstawiające stan pałacu z pocz. XX w.
Dawne wnętrza, częściowo dziś dostępne.
Widok z tarasu widokowego. Centralnie remiza strażacka.
Widok ruin i kościoła znad pobliskiego stawu.
Inne zdjęcia miasteczka
Kościół p.w. św. Andrzeja z XVII w., rozbudowany w XIX stoi w bezpośrednim sąsiedztwie dawnego pałacu. W miejscu kościoła stała kiedyś romańska świątynia, która powstała niemal na równi z zamkiem.
Urząd Gminy w Ujeździe. Dawny sąd powszechny z 1898 roku.
Rynek w Ujeździe. W 1945 roku na skutek wkroczenia Rosjan spaleniu uległa praktycznie cała jego zabudowa. Długo sensownie nie zagospodarowano placu. Dziś stoją tu jedna współczesna pierzeja, blok z wielkiej płyty, dom towarowy a do niedawna także stacja CPN. Przebiega tędy DK nr 40, łącząca Górny Śląsk z Górami Opawskimi. Widoczny kościół farny stał kiedyś za linią kamienic.
Skan zdjęcia jak to wyglądało „za Niemca”. Fotografia pochodzi ze strony https://polska-org.pl/
Kościół pątniczy p.w. Nawiedzenia NMP, na obrzeżu miasteczka (od strony Gliwic).
Ocalała stara zabudowa przy wylocie do Gliwic.
A tu inny mieszkaniec Ujazdu 😉
Jeśli lubicie się szlajać po ruinach warto zobaczyć to, także niedaleko od Aglomeracji Katowickiej:
Dodaj komentarz